พระพุทธมนุสสนาค

พระพุทธมนุสสนาค เป็นพระพุทธรูปยืนครองจีวรคลุมทั้ง ๒ พระอังสา ประดิษฐานด้านสกัดทางทิศตะวันตกเป็นพระพุทธรูปฉลองพระองค์และบรรจุพระอังคารของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ผู้ครองวัดบวรนิเวศวิหารเป็นองค์ที่ ๓ เมื่อสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส สิ้นพระชนม์ในปี พ.ศ. ๒๔๖๔ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงหล่อพระพุทธปฏิมาฉลองพระองค์พระราชทาน นำมาประดิษฐานในพุทธศักราช ๒๔๗๓ พระพุทธรูปฉลองพระองค์นี้ได้นามตามพระนามฉายาของพระองค์ว่า “มนุสฺสนาโค” ตามพระนามเดิมของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส (พระนามเมื่อแรกประสูติ พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้ามนุษยนาคมาณพ ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว) พระพุทธมนุสนาคสร้างขึ้นตามพระราชนิยมของยุคนั้น คือพุทธลักษณะมีความเป็นมนุษย์มากกว่าเป็นพระพุทธปฏิมา ยกเว้นแต่พระเศียรเป็นแบบประเพณี พาดพระกรซ้าย จีวรและสบง ทำเป็นริ้วธรรมชาติ

พระพุทธมนุสนาค พระพุทธรูปฉลองพระองค์ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส

อนึ่งพระพุทธปฏิมาฉลองพระองค์ที่สร้างอุทิศพระกุศลถวายแด่สมเด็จพระมหาสมณเจ้าทั้งสองพระองค์นี้ สร้างเป็นพระพุทธปฏิมาปางห้ามสมุทร มิได้สร้างขึ้นเพื่อให้ตรงกับวันประสูติ (ทั้งสองพระองค์ประสูติในวันพฤหัสบดีซึ่งเป็นปางสมาธิ แต่พระพุทธปฏิมาปางห้ามสมุทรเป็นพระพุทธปฏิมาประจำวันจันทร์) จึงสันนิษฐานได้ว่าธรรมเนียมการสร้างพระพุทธปฏิมาฉลองพระองค์นั้น จะสร้างเป็นพระพุทธปฏิมายืนปางห้ามสมุทร เมื่อผู้ที่สิ้นพระชนม์เป็นพระภิกษุ พระพุทธปฏิมาทั้งสององค์จึงทรงครองไตรจีวรเฉกเช่นพระสงฆ์ทั่วไป หาได้ทรงเครื่องดังเช่นพระพุทธปฏิมาฉลองพระองค์อื่นไม่